Roman “Batonov ustanak” autora Saliha Straševića sinoć je promovisan u Narodnoj i univerzitetskoj biblioteci “Derviš Sušić” u Tuzli. Roman je povijesnog karaktera i govori o Ilirima i njihovoj borbi za slobodu.
Iliri na naše prostore su došli krajem brončanog doba i početkom antičkog, odnosno, prije nekih 4.000 godina. Batonov ustanak ili Veliki ilirski ustanak, je bio najveći vojni sukob između nekoliko ilirskih plemena i antičkog Rima koji je trajao četiri godine, od 6. do 9. godine n. e. Ustanak dalmatinsko-panonskih plemena dogodio se nakon decenije i po od uspostavljanja rimske prevlasti na prostorima Dalmacije i Panonije i perioda prividnog mira. Cezar Augustus je vodio aktivnu ekspanzionu politiku. Širenje rimske države preko Ilirije na sjever i istok bio je dio njegovih ambicioznih planova. Ilirska pobuna bila je prirodna posljedica velikog nezadovoljstva stanovnika Ilirije ogorčenih zbog loše uprave rimskih guvernera koji su nametnuli nepodnošljive namete.
“To je ustanak najratobornijeg i najjačeg plemena među Ilirima, a koje je bilo u centralnoj Bosni. Ustanak je podignut zbog nameta Rima koji je imao dosta teških ratova i trebala mu je materijalna pomoć, pa su pritiskali ilirsko stanovništvo da pomogne sve te borbe. Baton je uvidio da njegov narod neće moći izdržati te namete te je podigao ustanak”- pojasnio je Salih Strašević, autor romana koji je nastao uz pomoć arhivske građe.
Nju su, rekao je, omogućili upravo Rimljani jer sa njihovim legijama i jedinicima koje su dolazile na ove terene, došli su i putopisci i hroničari koji su sve to bilježili, a koji su izuzetno bitni i iskorišteni su za ovaj roman.
“Imamo dosta dobrih profesora historije koji su napisali puno djela, tako da sam ja pročitao svu tu građu, napravio neku komparaciju, redoslijedom događaja sam napisao roman”- kaže autor. Vođa ustanka bio je Baton koji je pripadao Dezitijatima koji su naseljavali područja današnje centralne Bosne i Hercegovine. Od 33. godine p. n. e. Dezitijati su bili pod Rimskom vlašću sa statusom polu-nezavisnog civitas peregrini. To je naziv za slobodno stanovništvo koje je imalo određenu administrativnu i teritorijalnu autonomiju ali bez statusa građana Rima. U to vrijeme navedene teritorije su bile dio rimske provincije Ilirikum čije je sjedište bilo u Saloni, na obali Jadranskog mora. Smatra se da je Batonova porodica bila uticajna, a da je on kao odrastao muškarac bio politički i vojni zvaničnik Dezitijata.
Ono što karakteriše Straševićev roman je hrabrost, junaštvo i inat jednog naroda da se odupre podaništvu, da se izbori za slobodu. Skoro nerealno zvuči kada taj narod i njihova borba stavlja u kontekst današanjeg vremena i društva.
“Baton je podigao ustanaka kao kada bi danas BiH podigla ustanak protiv SAD. Baton je branio svoj narod od izrabljivanja. Svi ti vojnici koji su služili rimske legije, koji su bili mobilisani i zvali se oksijeri, rimskoj vojsci su morali služiti između 27 i 30 godina. Kada uzmete jednog čovjeka od 20 godina i odvedete na strano ratište, vratite ga od 50 godina, on nema reprodukcije. Baton je sve sračunao i iz patriotskih razloga podigao ustanak da odbrani svoj narod , čast, obraz i sve ono što su ljudi imali u to vrijeme. Nažalost, danas nemamo ljude koji su vođe, da ih pratimo, da im vjerujemo”- zaključuje Strašević.
Ustanak je počeo spontano i brzo se raširio. U proljeće 6. godine n. e. Dezitijatima iz centralne Bosne s Batonom na čelu uskoro su se pridružili Breuci. Veoma brzo, rimske trgovačke rute su bile prekinute, a vojne jedinice uništene. Za samo nekoliko sedmica cijela teritorija na kojoj je današnja Bosna bila je izgubljena za Rim. Panonska plemena su bila iscrpljena bolestima i glađu a njihovo jedinstvo dodatno oslabljeno potkupljivanjem od strane Rima. Nakon dvije godine gerilskih borbi po bosanskim planinama i močvarama Panonije, u ljeto 8. godine n. e. borci su se predali Tiberijusu. Ipak, moral Ilira zadivio je i same Rimljane. U posljednjoj velikoj bici, kada su Rimljani opkolili posljednji Batonov bedem otpora, grad Andretium, kod Salone, rimski hroničari zabilježili su slijedeće: “Ponosne ilirske žene sa djecom u naručju bacaju se za zidina grada u vatre koje plamsaju svud okolo. One se ne predaju Rimljanima, a Ilirski ratnici oduzimaju sebi život svojim mačevima.”
Koristeći povijesnu podlogu, autor je dobro istražio literaturu autora koji se usko bave ovom temom te stvorio predstavu kako je izgledalo područje BiH u tom vremenu.
“Radi se o vremenu velikog Rimskog carstva, države koja je bila najsnažnija zemlja u Evropi, zemlja u ekspanziji na čijoj meti je bila Ilirika, prostor današnje BiH. Autor je ovim romanom htio pokazati taj jedan prkos koji je postojao kod autohtonog stanovništva tog jednog vremena, borbu za slobodu koja je morala da se izbori jer slobodu nikada niko nikome nije poklonio”- smatra profesor Sead Selimović, jedan od promotora knjige. Osim što Baton pokazuje ljubav prema domovini, posebno je pokazuje prema porodici.
“Možemo čitati o toj jednoj odanosti prema porodici, bez tajnih razgovora. Razgovara se o svim pitanjima koja su bitna za porodicu, pleme, narod i društvo tog vremena. Mislim da je autor uspio da dočara to vrijeme čitaocu koje je to jako teško spoznati sa ove vremenske distance, pogotovo za ove nove generacije koje jednostavno ne razumiju vrijeme antičkog društva. Kako je ono izgledalo, od mode, naoružanja, prevoznih sredstava, itd.”-kazao je Selimović. On dodaje da se knjige ovog tipa trebaju čitati, posebno mlađe generacije, a kako bi se upoznale se precima, antičkim narodom i civilizacijama koje su bile na visokom nivou razvoja.
Povijest BiH je poprilično dugo ostala nepoznata, a autori poput Straševića se trude da je razotkriju i oni su svojevrsni umjetnički arheolozi, mišljenja je Tahani Komarice, druge promotorke romana.
“Jako je malo heroja koje mi gradimo, a jedan od heroja je zaista Baton Deztijat. Fokus je uglavnom na muškarcima, na borbi. Ali u knjizi imamo i heroinu koja je bila vođa ratnica. To je jedan dobar avanturistički roman, zasnovan na historijskim činjenicama”- kazala je Komarica.
Ona zaključuje da je ovaj roman lagan način da naučimo dobar dio prošlosti BiH o kojem nismo znali, ali i da roman može biti i dobar povod za snimanje jednog avanturističkog filma i doba Rimskog carstva na našim prostorima. (Tekst i foto: Nataša TADIĆ)